Schaamte wordt als onaangenaam en pijnlijk ervaren wanneer men constateert af te wijken van eigen normen of die van anderen. Het gevoel manifesteert zich meestal als innerlijke terughoudendheid, gêne of gevoelens van minderwaardigheid. Het gaat vaak gepaard met bezorgdheid over mogelijke afwijzing of veroordeling door de buitenwereld. Schaamte heeft direct invloed op het zelfbeeld, doordat men zichzelf kan ervaren als onvoldoende, tekortschietend of niet volledig geaccepteerd.
In deel 1 van deze reeks: hoe schaamte al vroeg wortel schiet, en hoe je haar soms verwart met schuldgevoel.
Waar schaamte wortel schoot – Deel 1
Schaamte is een stille gast die vaak al vroeg aan tafel zit.
Ze komt niet met grote gebaren, maar met een blik, een zucht, een stilte — nog voordat je woorden hebt voor wat je voelt.
Veel mensen herkennen het niet als schaamte. Ze voelen zich rot, ongemakkelijk, of hebben het gevoel iets goed te moeten maken. Dat voelt als schuld.
Maar schuld gaat over iets wat je hebt gedaan. Schaamte gaat over wie je bent. En over het idee dat dat niet goed genoeg is.
Als je denkt dat je het goed moet maken
Als kind leer je vaak al vroeg dat je je moet aanpassen.
Niet omdat iemand dat letterlijk zegt, maar omdat je merkt dat er iets verandert als jij jezelf laat zien.
- Je stelt een vraag en er wordt gezucht.
- Je maakt een grapje en er valt een ijzige stilte.
- Je zegt dat je bang bent en je wordt uitgelachen of genegeerd.
- Je krijgt een opmerking als: “Doe maar normaal,” of: “Jij bent altijd zo gevoelig.”
Je denkt dat je iets fout hebt gedaan, dus je wilt het herstellen. Je gaat je best doen, je wordt vriendelijk, probeert het nóg beter te doen.
Maar diep vanbinnen nestelt zich iets anders:
het idee dat jij, zoals je bent, niet klopt.
Hoe schaamte zich in het lichaam vastzet
Schaamte is niet alleen een gedachte. Het is iets wat zich vastzet in je lijf:
- Je probeert oogcontact te vermijden.
- Je krijgt een warm hoofd of gespannen schouders.
- Je voelt een beklemming op je borst als je iets wilt zeggen.
- Je trekt je terug of lacht, terwijl je je diep ongemakkelijk voelt.
Het is een reflex geworden.
En het meest verwarrende? Je denkt dat het aan jou ligt. Want niemand noemt het. Niemand zegt: “Dit is niet van jou.”
Dus draag je het mee — vaak jarenlang.
Het kind dat zichzelf aanpast
Sommige kinderen leren zich vroeg aan te passen, niet omdat ze ‘lief’ willen zijn, maar omdat één van de ouders snel boos wordt. Of omdat er een sfeer hangt van onvoorspelbaarheid, van kritiek die zomaar uit de lucht komt vallen.
Dan voelt aanpassen veiliger dan jezelf zijn. En dat is geen karaktertrek, maar een overlevingsstrategie.
Ik denk nog vaak aan een jongetje uit mijn klas.
Hij was slim, gevoelig, oplettend. Maar in alles wat hij deed, zag je dat hij zichzelf eerst bekeek door de ogen van een ander.
Was dit goed genoeg? Zou dit geaccepteerd worden?
Hij scande de meester met zijn ogen voordat hij iets durfde te zeggen.
En niemand corrigeerde hem. Want hij was ‘braaf’.
Maar wat ik later begreep: hij had al geleerd dat wie hij was, te veel was.
Die boodschap was niet uitgesproken, maar hij voelde haar in alles. En zo werd zijn zelfbeeld gebouwd op aanpassing.
Jij was misschien ook dat kind
Misschien was jij het kind dat zich aanpaste voordat iemand boos werd.
Of de puber die zich schaamde voor haar tranen.
Of de volwassene die zich klein hield om conflicten te vermijden.
Dan is dit goed om te weten:
Schaamte begon niet bij jou.
Je leerde haar dragen in een omgeving die je niet beschermde.
Sommige ervaringen nestelen zich dieper dan woorden.
Ze beginnen klein — in een blik, een stilte, een vernedering — en blijven aanwezig in hoe je je verhoudt tot jezelf. In deze reeks zoek ik naar de oorsprong van schaamte.
Schaamte die niet ontstond omdat je iets fout deed, maar omdat je iets moest ondergaan.
“Niet om het te verklaren, maar om het zichtbaar te maken.”
Reflectievragen
- Kun je een moment herinneren waarop je je “rot” voelde, maar pas later begreep dat je je eigenlijk schaamde?
- Heb je je ooit aangepast of ingehouden om niet te veel te zijn?
- Wat had jij toen nodig gehad — wat had je gewenst dat iemand zei of deed?
20
20
20
20