Schaamte doet pijn. Maar vreemd genoeg is het ook een vorm van bescherming.
Voor een kind dat afhankelijk is van de goedkeuring van ouders, leraren of anderen, is schaamte soms de enige manier om grip te houden. Je past je aan, je dempt jezelf, je wordt ‘gemakkelijk’ — en dat lijkt even veiliger dan afwijzing of conflict.
Niet omdat je dat bewust kiest. Maar omdat je zenuwstelsel leert: stil zijn is veiliger dan jezelf zijn.
Schaamte als overlevingsstrategie
Aanpassing als veiligheid
In een onveilige of onvoorspelbare omgeving is het vaak niet veilig om boos te worden, op te komen voor jezelf, of je kwetsbaar te tonen. Dus leer je iets anders: je leert jezelf te reguleren via aanpassing.
- Je zegt dat het wel goed gaat, terwijl je buik pijn doet van spanning.
- Je glimlacht als iemand iets onaardigs zegt, want je wilt de sfeer niet verpesten.
- Je maakt jezelf onzichtbaar in de hoop dat je dan met rust gelaten wordt.
- Je zegt sorry terwijl je niet begrijpt wat je fout deed.
Voor de buitenwereld ben je “lief” of “makkelijk”.
Maar vanbinnen ontstaat verwarring. Je weet niet meer wat van jou is en wat je doet om de rust te bewaren.
Wanneer schaamte je gedrag stuurt
Schaamte is niet alleen een gevoel — het wordt een automatische reactie.
Je leert:
- niet te veel ruimte in te nemen
- niet te hard te lachen
- niet te veel te willen
- vooral níét tot last te zijn
Het gevolg? Je remt jezelf af nog voordat iemand anders dat hoeft te doen.
Je wordt de versie van jezelf waarvan je hoopt dat die geaccepteerd wordt.
In gezinnen met een narcistische ouder is er vaak weinig ruimte voor het kind zelf. Alles draait om de behoefte of stemming van die ouder.
Het kind leert: als ik stil ben, of mezelf aanpas, blijft het misschien veilig.
En zo ontstaat een patroon dat later in relaties weer terugkomt: jezelf wegcijferen om de sfeer te behouden.
En het werkt — tot het niet meer werkt.
Tot je merkt dat je jezelf kwijt bent geraakt in dat streven naar veiligheid.
Een voorbeeld
Een volwassen vrouw vertelt dat ze in gezelschap altijd lacht, zelfs als ze geraakt wordt.
“Ik weet dat het niet oprecht is,” zegt ze, “maar het voelt als overleven.”
Ze leerde als kind dat huilen ‘overdreven’ was en dat ze ‘sterk moest zijn’. Dus leerde ze glimlachen in plaats van voelen. Nu zegt ze: “Het voelt alsof ik mezelf saboteer.”
Maar wat ze eigenlijk doet, is nog steeds proberen te voorkomen dat ze opnieuw afgewezen wordt.
Afsluiting
Schaamte begint als bescherming. En voor veel mensen is het dat ook lang gebleven.
Maar wat ooit hielp om te overleven, kan je later in de weg gaan staan om te leven.
Als je merkt dat je jezelf terugtrekt, je inhoudt of verdwijnt in aanpassing —
weet dan: die reflex komt ergens vandaan. En hij is niet van jou alleen.
20
20
20
20