Over de vergeten slachtoffers van narcistisch misbruik.
Paul Capobianco deelt zijn verhaal als man die slachtoffer werd van narcistisch misbruik.
Zijn woorden geven een zeldzaam inkijkje in wat mannen vaak in stilte meemaken: de verwarring, de schaamte en het eenzame pad naar herstel. Waar veel verhalen over narcisme zich richten op vrouwelijke slachtoffers, laat Paul zien dat ook mannen te maken krijgen met dezelfde pijn en dezelfde worsteling om erkenning.
Mannen zijn ook het slachtoffer
“De gevolgen voor iemand die narcistisch misbruik heeft meegemaakt, kunnen fataal of extreem invaliderend zijn, langdurig en individueel herstel kan een complex proces zijn.” (Howard 2019)
Als het gaat om relationeel misbruik en huiselijk geweld, worden mannen overwegend afgeschilderd als daders. Ondanks deze beeldvorming blijkt uit onderzoek dat de percentages van relationeel geweld meer in evenwicht zijn dan deze afbeeldingen suggereren. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er bijzonder weinig genderspecifieke hulpbronnen beschikbaar zijn voor mannen die slachtoffer zijn van relationeel misbruik.
“De DSM-V-criteria voor de diagnose van narcisme leggen mogelijk te veel nadruk op de ‘grandioze’ vorm van narcisme (die vaker voorkomt bij mannen) en zien aspecten van ‘verborgen’ of ‘kwetsbare’ narcisme (die mogelijk vaker voorkomt bij vrouwen) over het hoofd.”
Te veel nadruk gelegd op de ‘grandioze’ vorm
Zowel in de academische wereld als in de populaire media is de afgelopen tien jaar steeds meer aandacht gekomen voor narcistisch misbruik in relaties. Belangrijke academische publicaties hebben het onderwerp psychologisch en klinisch behandeld, terwijl er in de populaire media inmiddels tientallen YouTube-kanalen en podcasts aan zijn gewijd. Het is prijzenswaardig dat veel van deze bronnen erkennen dat ook mannen het slachtoffer kunnen zijn van narcistisch misbruik in relaties.
‘Verborgen’ of ‘kwetsbaar’
Recent onderzoek suggereert ook dat de DSM-V-criteria voor het diagnosticeren van narcisme mogelijk te veel nadruk leggen op de ‘grandioze’ vorm van narcisme (die vaker voorkomt bij mannen) en aspecten van ‘verborgen’ of ‘kwetsbaar’ narcisme (dat mogelijk vaker voorkomt bij vrouwen) over het hoofd zien, wat leidt tot een oververtegenwoordiging van mannen in de gegevens.
Er zijn miljoenen mannen die slachtoffer zijn van misbruik door narcistische partners. Velen beseffen niet wat er met hen gebeurt, terwijl anderen hun leven hebben zien verwoesten en hun middelen hebben zien verdwijnen door deze relaties. Narcisme verwoest levens en laat slachtoffers achter met de brokstukken van hun leven en identiteit. Zich informeren is een van de eerste stappen voor mannen om deze patronen te herkennen en zich voor te bereiden om actie te ondernemen.
De narcist omschrijft hem eerst als: Redder
“De narcist kan het slachtoffer omschrijven als zijn ‘redder’ (vooral gebruikelijk bij verborgen/kwetsbaar narcisme).”
Narcistisch misbruik is elke vorm van relationeel misbruik waarbij een narcistisch persoon misbruik maakt van zijn partner. In romantische relaties volgt dit misbruik een verbazingwekkend consistent patroon.
Eerst is er meestal een intense fase van liefde en seks, waarin de narcist zijn slachtoffer in zijn ban krijgt en hem of haar sterk in de relatie investeert. Dit is als een soort huwelijksreis op steroïden.
De narcist kan het slachtoffer dan omschrijven als zijn ‘redder’ (vooral gebruikelijk bij verborgen/kwetsbaar narcisme) en de interesses van zijn partner spiegelen om een intense band op te bouwen en het beeld te creëren dat ze perfect bij elkaar passen.
Zodra de narcist weet dat zijn partner zich heeft geïnvesteerd, begint hij zijn partner geleidelijk aan te devalueren. Deze devaluatie verloopt in het begin vaak langzaam en subtiel, maar wordt na verloop van tijd intenser. Devaluatie kan openlijk plaatsvinden, in de vorm van woede, beledigingen, geweld of agressie, of subtieler, in de vorm van gaslighting of passief-agressief gedrag.
Hierdoor komt het slachtoffer in de verdediging.
En maakt zich zorgen over de relatie. Veel slachtoffers hebben verzorgende of co-afhankelijke neigingen, waardoor ze bijzonder kwetsbaar zijn voor dit soort misbruik vanwege hun natuurlijke neiging om ondersteunend te zijn, vooral tegenover mensen van wie ze houden.
Narcisten jagen op …
Interessant is dat narcisten niet op zwakke slachtoffers jagen. Integendeel, narcisten zoeken mensen met bewonderenswaardige eigenschappen of middelen – uiterlijk, financiële middelen, een succesvolle carrière, prestige, sociale status, enz. – en ze zoeken partners die hun eigen ego kunnen versterken.
De cyclus van misbruik
Zodra het misbruik begint, zal het slachtoffer zijn of haar neiging om te zorgen gebruiken om alles te doen wat hij of zij kan om de narcist te troosten in een poging om terug te keren naar die intense wittebroodsweken. Die fase keert echter nooit terug. De narcist blijft zijn slachtoffer uitbuiten om zijn behoeften te bevredigen.
Vaak gaat het om de onverzadigbare behoefte van narcisten aan aandacht, maar het kan ook een behoefte zijn om hun ego te voeden door zich te omringen met bewonderenswaardige mensen, om hun slachtoffer seksueel of financieel uit te buiten, of om controle uit te oefenen.
De narcist accepteert de verzoeningspogingen van het slachtoffer, maar ze bevinden zich nu in een cyclus van misbruik die wordt gekenmerkt door de voortdurende devaluatie door de narcist en de voortdurende pogingen van het slachtoffer om de relatie te herstellen tot die onmogelijke toestand.
Het voorbereiden van het weggooien
Deze cyclus gaat door totdat het slachtoffer de moed verzamelt om weg te gaan of totdat het wordt weggegooid. Zodra de narcist zich verveelt met het slachtoffer of besluit dat hij niet langer de gewenste middelen uit de relatie kan halen, gooit hij het slachtoffer meestal weg, waardoor het verward, gebroken en een schim van zichzelf achterblijft.
Narcisten beginnen vaak al met het voorbereiden van hun volgende slachtoffer voordat hun relatie met het eerste slachtoffer is beëindigd. Wanneer dit gebeurt, blijft het slachtoffer achter met ernstige emotionele en psychologische schade. Ze kunnen niet bevatten hoe een relatie die als een droom leek, op zo’n verwoestende en dramatische manier ineen kan storten.
“De meeste bestaande bronnen over narcistisch misbruik zijn genderneutraal of benaderen het vanuit een vrouwelijk perspectief.”
De intense beloning, straf en isolatie
In dergelijke relaties kneden narcisten hun slachtoffers tot wie zij willen dat ze zijn, ontnemen hen hun identiteit en maken hen uiteindelijk tot ondersteunend personeel in het leven van de narcist. De doelen, ambities en behoeften van het slachtoffer worden genegeerd, terwijl de narcist alle middelen in de relatie op zichzelf richt.
Dit wordt vaak bereikt door middel van een traumaband, waarbij het slachtoffer een diepe band met zijn misbruiker ontwikkelt door een herhaalde cyclus van intense beloning en straf. Daarbij proberen narcisten vaak het slachtoffer te isoleren van zijn of haar ondersteunende netwerk van familie, vrienden en kennissen. Wanneer het slachtoffer vervolgens wordt afgedankt, is hij of zij bijzonder kwetsbaar en getraumatiseerd.
Mannelijke slachtoffers
De overgrote meerderheid van de beschikbare literatuur over narcistisch misbruik is genderneutraal of benadert het onderwerp voornamelijk vanuit een vrouwelijk perspectief. Hoewel bepaalde bronnen expliciet aandacht besteden aan het mannelijke perspectief, bijvoorbeeld in het geval van Intimate Partner Violence (IPV), krijgen mannelijke slachtoffers van narcistisch misbruik relatief weinig aandacht en beschikken zij over beperkte genderspecifieke ondersteuning.
IPV
IPV staat voor Intimate Partner Violence — in het Nederlands meestal vertaald als partnergeweld of huiselijk geweld binnen relaties.
Het is een verzamelterm die alle vormen van geweld binnen een intieme relatie omvat, zoals:
- Fysiek geweld (slaan, duwen, vastgrijpen, enz.)
- Emotioneel/psychologisch misbruik (gaslighting, vernedering, isolatie)
- Seksueel geweld
- Financieel misbruik
In de literatuur wordt IPV vaak genderneutraal gebruikt, maar veel onderzoeken en hulpbronnen richten zich nog altijd vooral op vrouwelijke slachtoffers. Daardoor voelen mannen (en ook sommige vrouwen in relaties met vrouwelijke narcisten) zich vaak onderbelicht of niet erkend, terwijl ze wél te maken hebben met dezelfde vormen van destructief gedrag.
“In de context van narcistisch misbruik valt dit onder de psychologische en emotionele vormen van IPV, die vaak subtiel en langdurig zijn en daardoor moeilijker te herkennen.”
Wanneer we mannelijke slachtoffers van narcistisch misbruik bekijken in het licht van recent onderzoek naar de psychologie en geestelijke gezondheid van mannen, zijn er ernstige problemen met betrekking tot het herstel van mannen uit dergelijke relaties die aandacht verdienen.
Een daarvan is het stigma dat mannen als slachtoffer van een vrouwelijke dader hebben, waardoor mannen zichzelf niet als slachtoffer zien en anderen hen niet als slachtoffer erkennen. Een ander probleem is het verhoogde risico op zelfmoord bij mannen die een relatiebreuk meemaken. Een verder probleem is het vermeende gebrek aan ondersteuning voor mannen (zie hieronder voor bronnen van ondersteuning).
Hun doel: het gevoel van mannelijkheid te devalueren
De aard van narcistisch misbruik vernietigt inherent de identiteit van slachtoffers. Identiteitsverlies na het beëindigen van een relatie komt vaak voor, maar na een narcistische relatie kan dit verlies bijzonder intens zijn. Mannelijke slachtoffers kunnen hun zelfvertrouwen en hun richting in het leven verliezen en professionele en financiële schade oplopen.
Bovendien is het gedrag van vrouwelijke narcisten vaak rechtstreeks gericht op het gevoel van mannelijkheid van een man, zowel psychologisch, financieel, persoonlijk als seksueel, met als doel hun gevoel van mannelijkheid te devalueren en hen nog afhankelijker te maken van hun misbruiker.
Slachtoffers hebben tijd nodig om hiervan te herstellen, maar de schok die dit kan hebben voor het identiteitsgevoel van mannen kan bijzonder verlammend zijn. Het herstel moet gericht zijn op het terugwinnen van de aspecten van de mannelijke identiteit die tijdens de relatie zijn vernietigd. Slachtoffers kunnen het ongelooflijk moeilijk vinden om verder te gaan en hun geïdealiseerde leven met hun misbruiker achter zich te laten.
“Future faking”
De narcist creëerde een beeld dat zij en hun slachtoffers samen een perfect leven zouden leiden, iets wat “future faking” wordt genoemd. Het achterlaten van dit ingebeelde leven is een enorme uitdaging, omdat de hoogtepunten leken alsof ze rechtstreeks uit een sprookje kwamen.
Het is ongelooflijk pijnlijk en tijdrovend om afstand te nemen van deze fantastische versie van de toekomst en de relatie te zien voor wat ze was: een misbruikende, uitbuitende en schadelijke relatie die was gebaseerd op leugens.
Bij echtscheidingen en situaties waarbij kinderen betrokken zijn, zijn negatieve stereotypen over mannen vaak een ernstige nadeel voor hen.
Narcisten zullen in de rechtbank een geweldige show opvoeren om hun misbruik te verbergen en zichzelf zelfs voorstellen als de slachtoffers van dergelijke relaties.
Slachtoffers weten vaak niet hoe ze moeten reageren. Mannen die van plan zijn hun narcistische partner voor de rechter te dagen, moeten zich bewust zijn van de uitdagingen waar ze voor staan.
Een kort verhaal
Ik kwam in aanraking met narcistisch misbruik toen ik me realiseerde dat er iets niet klopte in mijn vorige relatie. Ik had al eerder moeilijke relaties gehad, maar dit was gewoon te extreem. De hoogtepunten waren hoger dan ik ooit had meegemaakt, terwijl de dieptepunten brutaler, wreder en kleinerend waren dan ik me ooit had kunnen voorstellen.
Hoeveel concessies ik ook deed, de dieptepunten werden alleen maar dieper. Ik bleef hopen dat mijn partner de waarde van onze relatie zou inzien en zou beseffen dat we nog maar een paar stappen verwijderd waren van de ideale toekomst die we hadden besproken.
Maar hoe meer ik hoopte, hoe verder we van dat ideaal verwijderd raakten. De cyclus bleef zich steeds herhalen en ik raakte steeds meer ontmoedigd. Uiteindelijk gebeurde wat alle bronnen over narcistisch misbruik voorspelden: ik werd aan de kant gezet en vervangen.
Ik hield zo lang mogelijk vast aan de hoop en heb zelfs meerdere keren uit eigen beweging geprobeerd de relatie nieuw leven in te blazen, ondanks dat ik wist hoe ongezond die was. Ik heb ook zelf bijgedragen door negatief te reageren op het misbruik en door geen grenzen te stellen en te handhaven, wat beide veel voorkomt bij slachtoffers.
Toen het voorbij was, was ik totaal in de war, gebroken en vond ik het moeilijk om gewoon mijn dagelijkse bezigheden te doen. Het kostte me ook veel tijd om een andere toekomst voor mezelf te zien.
Bronnen
De beste manier om te herstellen van narcistisch misbruik is door samen te werken met een therapeut die gespecialiseerd is in relationeel misbruik. Als mannen tijdens of na een dergelijke relatie zelfmoordneigingen hebben, is het cruciaal om passende hulp te zoeken.
Als je echter geen toegang hebt tot een therapeut of nog steeds niet zeker weet wat er aan de hand is, zijn hier enkele hulpmiddelen die ik in mijn eigen ervaring nuttig heb gevonden. Dit zijn geen aanbevelingen voor deze materialen, maar gewoon dingen die ik zelf prettig vond toen ik probeerde mijn leven weer op de rails te krijgen na mijn eigen beproeving.
Gelukkig groeit de aandacht voor dit onderwerp. Er zijn boeken, video’s en ervaringsverhalen die mannen helpen om hun situatie beter te begrijpen. Een paar aanbevelingen:
- Richard Grannon – How to Take Your Life Back
Praktische handvatten om je identiteit en kracht stap voor stap terug te vinden. - Lundy Bancroft – Why Does He Do That?
Geeft inzicht in patronen van controle en manipulatie. - Podcasts en video’s van John McKenny
Gericht op mannen die herstellen van relaties met narcistische partners.
Reflectievragen
- Wanneer voel je, in je eigen stilte, het meest dat jouw pijn nauwelijks herkend werd?
- Welke maatschappelijke verwachting—bijvoorbeeld ’sterk blijven’—herken je bij jezelf, en hoe zou het zijn om die even los te laten?
- Welk klein moment gaf jou de eerste bevestiging dat jouw ervaring wél telt?
