Gezond gedrag en verandering

Wat er kan veranderen na langdurig misbruik

Gezond gedrag is iets dat je meestal pas mist als het er niet meer is. In een relatie met een narcist raakt het normale besef van wat ‘gezond’ is vaak steeds verder op de achtergrond. Zachte gebaren, eerlijke woorden, het mogen twijfelen — ze worden onzichtbaar of zelfs verdacht gemaakt.

Als je na lange tijd uit zo’n relatie met een narcist stapt, sta je opnieuw voor de vraag:

Wat is gezond gedrag eigenlijk?
En hoe herken ik wat er blijvend veranderd is in mij?

Gezond gedrag – de kern

Als je lange tijd hebt geleefd in een verwarrende of ondermijnende relatie, dan lijkt het soms alsof je het kompas kwijt bent geraakt. Je wist ooit intuïtief wat goed voelde, wat veilig was, wat eerlijk contact betekende — maar ergens onderweg ben je dat vertrouwen gaan verliezen.

Gezond gedrag voelt dan niet meer vanzelfsprekend. Het kan zelfs vreemd aanvoelen, onwennig of onbereikbaar. Toch is het precies daar waar herstel begint: bij het opnieuw herkennen van wat wél klopt, wat voedt, wat zacht is — en wat je in wezen altijd al hebt geweten.

Gezond gedrag hoeft niet groot te zijn. Het is stil. Kalmerend. Herkenbaar in kleine signalen van respect, afstemming en ruimte.

Herinner jezelf eraan:
Je hóéft niet alles te kunnen benoemen om te mogen voelen dat iets goed is.
Soms begint gezond gedrag met één simpele ervaring:

“Ik word niet onderbroken.”
“Mijn grens wordt gehoord.”
“Ik mag zijn wie ik ben, zonder me te verantwoorden.”

Gezond gedrag in relaties draait om:

• ruimte mogen nemen én geven,
• grenzen durven stellen zonder straf,
• elkaar erkennen in emotie en verschil,
• en kunnen vertrouwen dat woorden en daden op elkaar afgestemd zijn.

Het is niet spectaculair, maar stil, rustig en voedend. Je voelt je veilig in contact — ook als er spanning is. Je mag bestaan, met alles wat er is.

Wat kan er veranderd zijn na narcistisch misbruik?

Langdurig contact met een narcist laat vaak sporen na, ook als je verder bent gegaan. Herstel betekent niet altijd ‘terug naar hoe het was’, maar vaak: ontdekken wat blijvend is veranderd en leren daarmee om te gaan.

Mogelijke veranderingen:

• Je vertrouwt je eigen gevoel niet meer zo snel.
• Je voelt je snel schuldig als je voor jezelf kiest.
• Je vindt het moeilijk om je grenzen te herkennen.
• Je hebt het idee dat je te gevoelig of te wantrouwend bent geworden.
• Je wacht vaak met spreken, ‘voor de zekerheid’.
• Je vermijdt confrontatie, ook als je iets belangrijk vindt.
• En soms: Je voelt minder — omdat voelen té pijnlijk is geworden.

Voorbeeld: Wanneer voelde ik me vroeger wél veilig?

Soms zat ik ’s avonds op de bank, in stilte. Niet omdat ik niks wilde zeggen, maar omdat ik niet wist of ik het wel mocht zeggen. Of ik niet weer iets verkeerds zou doen, te veel zou voelen, of ‘te moeilijk’ zou zijn.

Maar de laatste tijd vraag ik me iets anders af. Niet wat er mis is met mij — maar: wanneer voelde ik me vroeger wél veilig?
Ik dacht aan die middag op de middelbare school. Ik zat met een vriendin op de grond bij de verwarming. We lachten. Niets hoefde. Ik was gewoon… mezelf.

En ineens voelde ik dat het er nog zit. Niet verdwenen. Verstopt misschien, maar niet weg. Misschien is dat waar ik naartoe mag. Niet naar wie ik was vóór alles gebeurde. Maar naar wie ik ben, als ik niet meer bang hoef te zijn.

En dat is ook gezond gedrag:
niet terug naar vroeger — maar terug naar jezelf.

Wat kun je doen om te herstellen?

Herstellen betekent niet per se genezen zoals het ooit was. Het betekent weten wat je draagt, en daarmee leren bewegen in het dagelijks leven. Niet alles hoeft opgelost. Sommige dingen mogen erkend worden — en gedragen.

Wat helpt:

1. Jezelf waarnemen zonder oordeel. Als je merkt dat je op je hoede bent, kijk dan zonder meteen iets te moeten veranderen. “Wat voel ik nu eigenlijk?” “Van wie is deze gedachte?”

2. Kleine stappen vertrouwen oefenen. In gesprekken, in keuzes, in wat je wel of niet deelt. Begin klein, in veilige situaties.

3. Gezonde signalen herkennen en ontvangen. Laat complimenten binnenkomen. Ervaar hoe het voelt als iemand zacht is. Mag ik dit toelaten, zelfs als het ongemakkelijk voelt?

4. Ruimte laten voor blijvende littekens. Sommige reacties blijven. Je hoeft ze niet weg te werken. Je kunt leren ze te herkennen, zacht te begrenzen, en je leven eromheen vorm te geven.

Voorbeeldverhaal bij punt 3: Gezonde signalen ontvangen

Ze zei: “Wat goed dat je dat hebt gedaan.”
En ik glimlachte. Niet omdat ik het echt voelde, maar omdat het moest.

Later die avond kwam de zin terug. Niet hard, niet opdringerig. Maar stil.
“Wat goed dat je dat hebt gedaan.”

En ineens voelde ik iets in mijn buik. Onrust, twijfel.
Waarom raakt een compliment me zo?
Waarom wil ik het wegduwen?

Misschien… omdat ik ooit geleerd heb dat lof een valstrik is.
Dat vriendelijk zijn een voorbode was van iets erna.

Maar dit was geen val.
Geen test.
Geen verborgen agenda.

Het was gewoon iemand… die iets moois zei.

En ik liet het toe. Een beetje.
Misschien niet helemaal. Maar genoeg om te denken:
Wat als dit wél veilig is?

Gezond gedrag betekent niet: perfect hersteld

• Het betekent:
• Durven voelen wat er speelt
• Weten wat jouw signalen zijn
• Niet alles meer wegduwen
• Kiezen voor duidelijkheid, ook als dat spannend is

En:

• Accepteren dat sommige dingen nooit meer helemaal vanzelf zullen gaan

Maar ook dat je daar niet minder waardevol of minder sterk door bent. Integendeel. Je leert leven mét jezelf — in plaats van tegen je gevoel in te gaan.

Je kunt verdriet of boosheid voelen over wat een narcist je heeft aangedaan — en dat is terecht. Sommige beschadigingen hebben diepe wortels, en het is menselijk om te verlangen naar wie je vroeger was. Toch ben je niet alleen door die ervaring veranderd. De tijd heeft je gevormd, het leven heeft je geraakt, en je bent gegroeid op manieren die je destijds misschien niet hebt gekozen, maar wel hebt gedragen.

Soms is dat besef pijnlijk: je zult bepaalde dingen anders doen dan vroeger. Je reageert alerter. Je voelt sneller aan wanneer iets niet klopt. En misschien zal vertrouwen nooit meer helemaal moeiteloos zijn. Maar dat hoeft geen verlies te blijven.

Die ervaring kan óók een startpunt worden.
Een uitnodiging om bewust te kijken:

Wat wil ik zelf anders? Wat is er in mij wakker geworden? Wat wil ik niet meer teruggeven aan de ander die het brak?

Sommige mensen kiezen ervoor om met hun ervaring iets te doen: anderen helpen, bewustwording verspreiden, kennis delen. Dat hoeft niet groots of publiek te zijn — het kan ook in kleine ontmoetingen, in hoe je luistert, grenzen bewaakt of iemand bemoedigt.

Er zijn nadelen aan wat je hebt meegemaakt — dat mag je erkennen, zonder ze te verbloemen.
Maar er zijn soms ook onverwachte voordelen:
een dieper zelfinzicht, een helderder kompas, een kracht die zich juist in stilte heeft gevormd.

Het is niet of-of.
Het mag naast elkaar bestaan: het litteken én de wijsheid, de pijn én de betekenis.

✧

Reflectievragen

1. Waarin merk je dat jouw gedrag veranderd is sinds je uit het contact bent gestapt?
2. Welke reacties zijn misschien overblijfselen van vroeger — maar nu niet meer helpend?
3. Wat zou het voor je betekenen als je niet hoeft te genezen, maar wel bewust mag kiezen?

___ ✧ ___

Gezond gedrag is niet het tegenovergestelde van beschadigd gedrag.
Het is: eerlijk gedrag dat zich aanpast aan de werkelijkheid van je binnenwereld.
Het herkent je littekens, maar wordt er niet door geleid.

Je mag voelen wat je voelt.
En langzaam aan wéér vertrouwen op wat je voelt.

Duistere vriendjes

Sommige jongeren gebruiken de term ‘duister vriendje’. Het is geen vastomlijnd begrip, maar de betekenis ervan lijkt toch verrassend herkenbaar — vooral voor wie ooit met manipulatief gedrag te maken heeft gehad.

Niet elk duister vriendje is een narcist.

Maar het gedrag lijkt er soms op:

• Weinig verantwoordelijkheid nemen
• Gaslighting of verwarring zaaien
• Manipulatie en schuld omkeren
• Jouw grenzen negeren
• Gebruikmaken van jouw zachtheid of loyaliteit

Veel jongeren gebruiken de term wanneer ze voelen dat er iets niet klopt in de relatie — zonder dat ze het meteen precies kunnen benoemen.
En juist daarom is het belangrijk om het bespreekbaar te maken.

Wat jongeren waarschijnlijk bedoelen met een ‘duister vriendje’:

Op basis van wat jongeren zelf vertellen, wordt met een duister vriendje vaak iemand bedoeld die:

• Niet eerlijk of transparant is
  (houdt geheimen, verdraait emoties, gedraagt zich dubbel)
• Jaloezie of controle uitoefent
  (maakt je afhankelijk, is wisselend warm en koud)
• Je het gevoel geeft dat jij het probleem bent
  (waardoor je steeds meer je best doet, maar steeds minder jezelf kunt zijn)

In zo’n relatie voel je je vaak emotioneel onveilig of onzeker. Je weet niet goed waar je aan toe bent, twijfelt aan je eigen gevoel, en hebt het idee dat je steeds moet opletten.

Definitie: Wat is een duister vriendje?

Een duister vriendje is iemand met wie je een relatie hebt (of had) die verwarrend, vermoeiend of onveilig voelt — zonder dat je precies kunt uitleggen waarom.
Het is iemand die soms lief doet, maar op andere momenten afstandelijk, neerbuigend of controlerend is.
Ze zeggen misschien de goede dingen, maar hun daden kloppen niet.
Ze maken grapjes die eigenlijk pijn doen.
Ze laten je aan jezelf twijfelen, of geven je het gevoel dat jij ‘te gevoelig’ bent.

Gezond gedrag herkennen

In een gezonde relatie voel je je rustig en veilig.
Er is eerlijkheid, ruimte voor jouw grenzen, wederzijds vertrouwen en emotionele beschikbaarheid.
Je hoeft je niet steeds af te vragen of je gek bent — je mag jezelf zijn.

Stel jezelf gerust een paar vragen:

• Hoe voel ik me meestal bij deze persoon?
• Brengt hij/zij me in verwarring, of voel ik me begrepen?
• Is er ruimte voor mijn grenzen — of moet ik me steeds aanpassen?
• Lijkt deze liefde op controle, of op vrijheid?

Meer weten?

Sommige professionele artikelen spreken over “foute vriendjes” of relaties met iemand die manipulatief of emotioneel ongezond is. Die omschrijvingen komen dicht in de buurt van wat jongeren met duister bedoelen.
Zie bijvoorbeeld het Nederlands Jeugdinstituut (NJi), dat schrijft over veiligheid, vertrouwen en grenzen in vriendschap en relaties bij jongeren.

Gezond gedrag en geluk

Er is best veel onderzoek dat laat zien dat gezond gedrag relateert aan geluk, maar het is niet zo dat gezond gedrag automatisch geluk garandeert. Ik zet hier wat inzichten op een rij en wat vragen om zelf over na te denken.

Wat weten we uit onderzoek

Gezondheid en geluk hangen samen

1. Mensen die zeggen dat ze gezond zijn, rapporteren vaker dat ze tevreden of gelukkig zijn.
2. Omgekeerd: geluk kan ook je gezondheid verbeteren. Bijvoorbeeld minder stress, beter immuunsysteem, gezonder gedrag (meer bewegen, beter slapen) als je je goed voelt.

Andere factoren die geluk bevorderen

Naast gezondheid zijn er meerdere dingen die veel mensen gelukkig maken:

1. Goede relaties / sociale verbondenheid: vrienden, familie, mensen waar je om geeft.
2. Zinvolle activiteiten: dingen doen die je leuk vindt, hobby’s, iets bijdragen, doel hebben.
3. Psychisch welzijn: emotionele stabiliteit, zelfacceptatie, positieve houding, dankbaarheid.
4. Materiële omstandigheden: genoeg inkomen, zekere woonomstandigheden, veiligheid. Niet allesbepalend, maar ze helpen wel.

Beperkingen / nuance

1. Niet elke vorm van “gezond gedrag” levert in elke situatie meteen meer geluk op. Soms zijn de veranderingen klein, of voel je ze pas op langere termijn.
2. Er is ook het effect van persoonlijkheid: sommige mensen zijn van nature optimistischer of hebben eigenschappen (zoals emotionele stabiliteit) die relaties tussen gezondheid en geluk versterken.
3. Sociale omstandigheden en omgeving spelen een grote rol (bijv. toegang tot gezondheidszorg, sociale steun, werk, buurt). Gezond gedrag alleen is niet genoeg als de rest faalt.

Aandachtspunten / vragen om jezelf te stellen

Als je dit als invalshoek gebruikt (“Als je gezond gedrag hebt, denken mensen dat ze ook gelukkig zijn?”) kun je overwegen:

• Wat verstaan we onder gezond gedrag? (voeding, beweging, slaap, geen roken, mentaal welzijn, etc.)
• Wat verstaan we onder geluk/vervulling? (tevredenheid, dagelijks geluk, zinvol leven, korte termijn vs lange termijn)
• Is het een perceptie (“denken mensen dat ze gelukkiger zijn”) of een objectieve meting (“zeggen mensen dat ze gelukkiger zijn” / meten wetenschappers geluk via enquêtes)?
• Wanneer zijn mensen écht gelukkig? Welke factoren moeten er samen zijn.
• Wat zijn de obstakels waardoor gezond gedrag niet automatisch tot geluk leidt? Stress, financiële druk, gebrek aan tijd, mentale blokkades, etc.

Voorbeelden

Vier concrete voorbeelden van mensen die gezond gedrag vertonen, maar die zich toch niet per se gelukkig voelen — én wat daar mogelijk achter zit. Ze zijn herkenbaar voor verschillende leeftijden, dus geschikt “voor iedereen”.

1. Marieke, 52 jaar – gezond maar uitgeput

Gezond gedrag
Marieke eet bewust, doet drie keer per week aan yoga, rookt niet en drinkt nauwelijks. Ze slaapt goed en wandelt dagelijks een uur.

Toch niet gelukkig?
Ze voelt zich vaak leeg en somber. Haar werk geeft geen voldoening meer, haar kinderen zijn net uit huis en haar relatie is al jaren oppervlakkig.

Inzicht
Gezond leven is helpend, maar emotionele verbondenheid en zingeving zijn net zo essentieel voor geluk.

2. Jan, 38 jaar – fit en succesvol, maar gestrest

Gezond gedrag
Jan sport vier keer per week, eet eiwitrijk en suikervrij, houdt zijn gewicht in de gaten en gebruikt geen alcohol of drugs.

Toch niet gelukkig?
Hij ervaart voortdurend stress door zijn veeleisende baan. Hij vergelijkt zich vaak met anderen op social media en heeft moeite met echt ontspannen.

Inzicht
Gezondheid zonder innerlijke rust levert weinig geluk op. Stress ondermijnt het effect van gezond gedrag.

3. Sana, 24 jaar – gezond gedrag uit angst

Gezond gedrag
Sana volgt een strak leefschema, eet puur plantaardig, doet aan ademhalingsoefeningen en mediteert elke ochtend.

Toch niet gelukkig?
Ze is bang om controle te verliezen. Gezond gedrag is voor haar een manier om angsten te bezweren. Ze is sociaal geïsoleerd geraakt.

Inzicht
Als gezond gedrag voortkomt uit angst, kan het een gevangenis worden. Verbondenheid en ontspanning ontbreken.

4. Loes, 71 jaar – gezond gedrag, maar eenzaam

Gezond gedrag
Loes kookt dagelijks vers, doet mee aan senioren gym en heeft haar medicijnen goed op orde.

Toch niet gelukkig?
Sinds haar man overleden is, voelt ze zich vaak alleen. Ze heeft weinig sociale contacten, ook al woont ze in een fijne buurt.

Inzicht
Sociale verbondenheid is een krachtige voorspeller van geluk, soms nog meer dan gezondheid.

Samenvattend

Gezond gedrag is belangrijk – maar het is geen garantie voor geluk.
Geluk ontstaat vaak in de balans tussen lichaam, relaties, rust, zingeving en zelfwaardering.

Een reflectieve checklist helpt mensen ontdekken of hun gezonde gedrag ook echt bijdraagt aan hun geluk – of dat er andere signalen zijn die aandacht vragen.

✅ Checklist – Gezond gedrag én gelukkig zijn?

Je kunt meerdere antwoorden geven, kies ‘Ja, Soms’ of ‘Nee.’
Beantwoord de onderstaande vragen.
Ja – Soms – Nee

A. Mentaal en emotioneel

1. Voel ik me meestal tevreden over mijn leven?
2. Kan ik ontspannen zonder schuldgevoel?
3. Heb ik ruimte voor gevoelens zoals verdriet, boosheid of vreugde?
4. Doe ik gezonde dingen omdat ik het wil – niet omdat ik moet?
5. Ervaar ik rust in mijn hoofd?

B. Relaties en verbondenheid

1. Heb ik mensen bij wie ik me écht veilig en mezelf voel?
2. Kan ik eerlijk praten over wat me bezighoudt?
3. Voel ik me gezien en gewaardeerd in mijn omgeving?
4. Heb ik momenten van echte nabijheid, contact of humor?

C. Lichaam en gewoontes

1. Eet ik voedzaam én met plezier?
2. Beweeg ik op een manier die bij me past?
3. Slaap ik meestal goed en voldoende?
4. Heb ik ruimte voor pauze, dagdromen of lummelen?
5. Voelt mijn lijf als een bondgenoot – niet als een project?

D. Zingeving en richting

1. Doe ik dingen die voor mij betekenisvol zijn?
2. Ervaar ik momenten van verwondering, dankbaarheid of hoop?
3. Voel ik dat mijn leven ergens over mag gaan?
4. Heb ik het gevoel dat ik groei, leer of ontwikkel?

 Reflectie

Kruis je meerdere keren ‘Nee’ of ‘Soms’ aan? Dan kan het zijn dat gezond gedrag je nog niet echt voedt – of dat je iets mist dat belangrijk is voor jouw geluk.

Vragen om verder te verkennen:

• Wat probeer je te bereiken met je gezonde gedrag?
• Wat geeft je écht energie of voldoening?
• Wat mis je misschien in je dagelijks leven?
• Welke kleine stap zou je vandaag kunnen nemen richting meer geluk?