Jamie Marich reist internationaal en spreekt over onderwerpen die te maken hebben met: EMDR, trauma, verslaving, expressieve kunst en mindfulness.
Ze heeft een privépraktijk in Warren Ohio en is ook de ontwikkelaar van de praktijk dansende mindfulness. Ze is auteur van vijf boeken. Waaronder het populaire EMDR-Made Simple en haar nieuwste titel heet Process Not Perfection: Expressive Arts Solutions For Trauma Recovery.
Ze deelt haar strategieën en hulpmiddelen. Dit om je te helpen van jezelf te leren houden en om te leren je verleden los te laten. Om een vredig en krachtig leven te leiden. Ze vertelt over het helen van wonden en het helen van de wonden van jeugdtrauma.
Jami Marich: Process Not Perfection
Jamie Marich: Trauma and the 12 Steps – The Workbook
Jamie Marich haar benadering
Haar benadering over onderwijzen en over genezen gaat in op hoe je trauma definieert. We weten dat wonden meestal tijd en ruimte nodig hebben om te genezen. En dat sommige wonden geavanceerde of externe zorg nodig hebben. Vooral als het systeem kwetsbaar is of als de aard van de wond emotionele en andere soorten trauma’s heeft. Denk aan alles wat je weet over fysieke trauma’s en wat er moet gebeuren in het lichaam. En in het genezingsproces vertaalt dit zich allemaal met emotioneel, spiritueel en seksueel trauma.
Mijn benadering van het definiëren van trauma is, dat het elk ongenezen menselijke wond is. Het neemt alle diagnostische bijzonderheden erbij. Dat realiseer ik me wanneer ik te maken heb met getraumatiseerde mensen. Ik werk met mensen die gewond zijn. Meestal met de wonden die niet de zorg hebben gekregen die ze nodig hadden om te genezen.
Dus met behulp van een verscheidenheid aan methoden en benaderingen kijk ik op die manier naar traumaverwerking. Hoe kunnen we je helpen te genezen van een wond of een reeks wonden. In het geval van jeugdtrauma’s, zijn het meestal wonden die vele jaren geleden zijn ontstaan. Waar niets aan gedaan is en dus ontstonden er complicaties. Ik kijk naar de algehele aanpak.
EMDR-therapie
EMDR-therapie staat voor Eye movement desensitization and reprocessing. Het is een methode die werd gecreëerd door een psychologe Francine Shapiro aan het eind van de jaren 80. Ze beoefende geest-lichaam geneeskunde en meditatie en begon dit te bestuderen na haar diagnose met kanker. Ze experimenteerde en ontwikkelde methode EMDR
Er is een natuurlijk systeem binnen het menselijk brein om ons te helpen efficiënter gebeurtenissen op te slaan in de hersenen. Het is een van de top twee van de meest onderzochte voor het verwerken met ptss en trauma-gerelateerde stoornissen.
Het is mijn persoonlijke favoriete klinische therapie in het werken met individuen. Dat komt vooral omdat ik er zelf zo’n enorme ervaring mee heb gehad als cliënt in 2004. Als een manier om te herstellen en te genezen van mijn eigen ongenezen jeugdtrauma. Met als gevolg van de diepgaande verschuivingen. Daardoor wist ik dat ik als therapeut wilde beginnen met het aanbieden ervan. Uiteindelijk begon ik het te onderwijzen en er over te schrijven.
Kwetsbare mijlpalen
Er zijn verschillen tussen mensen die een trauma-ervaring hebben gehad of als ze getraumatiseerd zijn als kind of als volwassene. Een van de kenmerken van trauma is dat het een zeer subjectieve ervaring is. In het algemeen kunnen er natuurlijk uitzonderingen zijn vanwege individuele verschillen.
Wanneer de kindertijd hapert of wanneer trauma in de kindertijd gebeurd is dat er ontwikkelings kwetsbare mijlpalen kunnen zijn. Dus het kan zijn wanneer een kind naar school gaat of wanneer een kind voor het eerst begint te lopen. Er zijn voorbeelden van dit soort ontwikkelings kwetsbare mijlpalen van geen genezing.
Het kan een verandering in de persoonlijkheidsstructuur veroorzaken en hoe complexer het trauma, hoe meer dat een risicofactor wordt. In de geestelijke gezondheidszorg praten we veel over persoonlijkheidsstoornissen met als grootste voorbeelden borderline, persoonlijkheidsstoornis of antisociale persoonlijkheidsstoornis.
Dus we praten veel over hoe het makkelijk is voor een kind om een vreemde taal te leren. Hoe een muziekinstrument te leren spelen omdat hun hersenen op die leeftijden sponzen zijn. Leren als gevolg van slechte of traumatische dingen. De hersenen zijn kneedbaarder, zijn beïnvloedbaar en staan meer open om te leren. We praten daar vaak over in een positieve context. Trauma’s laten in het lichaam diepe sporen na.
Volwassenen verwond
Het kan ook makkelijker zijn voor veel van die onaangepaste of ongezonde leerervaringen om daar verder ingeworteld te raken. Ingebakken in de persoonlijkheidsstructuur en zeker in ons wereldbeeld. Hoe ouder het trauma, hoe meer het mogelijk een probleem op lange termijn kan veroorzaken.
Wanneer je een persoon hebt die een goed leven heeft gehad. Die de mijlpalen heeft gehaald op een gezonde manier. Dan ervaren ze een traumatische gebeurtenis in de oudere volwassenheid misschien niet als een sterke invloed op hun leven. Omdat veel van de basisstructuren van ego sterkte en wereldbeeld nog op hun plaats zitten. Dus dat is een deel van uitzonderingen. Maar als we het nu hebben over jeugdtrauma’s komen er veel discussies op rond het complexe trauma.
Kinderen kunnen traumatische ervaringen meemaken en er goed uitkomen. Als ze de kans hebben gekregen om te genezen als de wonden zijn aangepakt. Dat is het uitgangspunt van algemene wondzorg. Het gebeurt maar al te vaak dat mensen bij ons binnenkomen als volwassenen die verwond of getraumatiseerd zijn als kind. De dingen zijn al jaren aan het etteren en dat tast onvermijdelijk het systeem aan.
Stereotypen over trauma
Veel mensen hebben onbewuste wonden die ze misschien niet herinneren of dat hebben geblokkeerd. Het is iets wat je vaak ziet. Mensen realiseren zich niet dat er iets traumatisch is gebeurd toen ze vijf waren. Soms gebeurde het trauma in de baarmoeder. Vaak kunnen de hersenen en ons geheugen systemen een traumatische gebeurtenis blokkeren. Dat werkt als een beschermende of dissociatieve reactie. Daarom kunnen mensen het soms moeilijk hebben om precies te plaatsen wat er met hen is gebeurd. Zelfs als hun lichaam, geest en ziel duidelijk waarschuwen dat er iets mis is.
Veel mensen die bij mij komen als volwassenen herkennen niet dat ze een jeugdtrauma hebben. Ze werken nog steeds met veel stereotypen over wat trauma betekent. Zoals naar de oorlog gaan, een natuurramp overleven of je hebt een zwaar ongeluk gehad. Zo vaak zeggen volwassenen dingen als: ‘Ik had een geweldige jeugd weet je. Mijn familie was geweldig’ en dit en dat en het andere.
Hoe meer we erover praten, hoe meer ik me als therapeut zorgen maak over sommige dingen die ik hoor. Ik leg het kader uit van trauma. En vraag hen of ze willen overwegen of sommige van wat ze hebben meegemaakt aan deze kwalificaties voldoen.
Bijvoorbeeld: ik herinner me niet wat ik doorgemaakt had als kind en dat het trauma was. Toen ik ongeveer 22 jaar oud was, was ik in een zeer vroeg herstel van verslavingsproblemen. Mijn mentor zag op een dag op het werk dat ik een ernstige inzinking had. Het was veroorzaakt door iets dat mijn baas had gezegd. Ik herinner me dat mijn mentor zei: “Wat is hier aan de hand? Dit lijkt niet op Jamie, dit is een posttraumatische reactie. Laat me je helpen dit uit te zoeken.” Ze nam me mee naar huis en stopte me in bed. Zoals je bij elke andere zieke of getroffen persoon zou doen. Ze liet me gewoon uithuilen. Toen we praatten was dit de eerste keer dat iemand het als trauma benoemde. Ik was verwonderd dat het mijn hersenen en mijn symptomen zo kon beïnvloeden.
Er is niet alleen trauma is als bij seksueel misbruik bent als kind. Of alleen als je fysiek werd geslagen of wat dan ook. Er zijn een veelheid van dingen die je kunt ervaren. Zoals het kind dat ons pestte in de tweede klas. Het pesten is zo’n deel van de verhalen van mensen.
Het was ook een groot deel van mij. Ik wilde voor mijn eigen trauma genezing en ging in EMDR-therapie. Het was de tweede kwestie waar ik aan moest werken. Het ging om mij als een 11-jarige en er iets bijzonder afschuwelijk gebeurde op een speelplaats op school. Mijn gevoel van eigenwaarde werd totaal verbrijzeld. Ik heb met veel andere mensen te maken gehad in mijn klinische praktijk. Die wat we noemen een aantal van deze grote trauma’s hebben zoals seksueel misbruik of andere. Dit zijn grote trauma’s. De trauma’s die kans krijgen om het nieuws te halen.
Toen we er eenmaal echt mee bezig waren, ontdekten ze dat het dingen waren als gepest worden. Dit droegen ze met zich mee. En meer van deze trauma’s waarvan ze dachten dat ze belangrijker waren. Ze werden gepest door leraren en gekweld door religieuze figuren. Dat zijn thema’s die ik vaak zie in mijn praktijk.
De grote drie: lichaam, geest en ziel
Praten over de grote drie is het meest effectief om mensen te helpen genezen van hun jeugdtrauma. Praten over lichaam, geest en ziel. Sommigen kunnen zelfs andere dimensies van zichzelf identificeren. En net als we holistisch gewond zijn, moeten we ook holistisch behandeld worden. Er zijn een paar manieren waarop we kunnen definiëren wat het betekent om holistisch te genezen. We moeten ook kijken of de behandelingen, methoden en benaderingen die we mensen aanbieden werken. Werken met de totaliteit van onze hersenen. We hebben hersenen die verantwoordelijk zijn voor denken, redeneren, het samenstellen van tijdlijnen en het begrijpen van ervaringen. Ongenezen trauma gebeurt meer in het middelste deel van de hersenen. Daar waar de vluchtreacties plaatsvinden en waar dopamine vrijkomt in het geval van verslaving.
Ongenezen trauma
Trauma gebeurt voornamelijk in het limbisch brein. Dat niets te maken heeft met woorden en met rationele tijd. Maar het heeft alles te maken met in contact komen met onze emoties en met onze lichamelijke sensaties. Niet het trauma herbeleven maar onszelf helpen om te ontstoppen. Wat daar verstopt is geraakt ten tijde van de traumatische ervaring.
Soms moet dat gebeuren op somatisch lichaamsniveau, energetisch of emotioneel. Dus huilen kan een zeer productieve vorm van verwerking zijn als het gebeurt in een veilige ondersteunende context. Dus EMDR-therapie is de primaire psychotherapeutische benadering die ik gebruik bij de behandeling van trauma’s. Een van de redenen waarom ik naar de EMDR-therapie ben gegaan als clinicus, als leraar en trainer. De holistische methode werkt vooral als je een holistische mindset hebt in hoe je EMDR benadert. Dus bijvoorbeeld in mijn praktijk en in mijn trainingsprogramma leren we onze mensen niet alleen de rechte EMDR-methode.
We doen veel met mindfulness werk. Mensen leren hoe het voelt om in contact te zijn op het niveau van het lichaam. Hoe dat je helpt te genezen. Je moet voelen om te helen en als je het voelt, dan kun je het helen. Maar toch is het makkelijker gezegd dan gedaan voor veel overlevenden van trauma’s die het hebben meegemaakt.
Impact van trauma’s
Overlevenden van trauma’s zijn gestraft voor het voelen van gevoelens. Ze hebben in veel gevallen een overtuigingsstructuur ontwikkeld dat hun gevoelens niet geldig zijn. Dit is waar een aantal zeer trauma-geïnformeerde mindfulness, trauma-geïnformeerde yoga, trauma-geïnformeerde expressieve kunst het opbouwen doen van een solide relatie. Al deze dingen moeten eerst in een soort van therapeutisch gebeuren gedaan worden.
Ik ben een yogaleraar en mindfulness docent. Ik bied een aantal van deze praktijken aan de gemeenschap en leer anderen hoe te trainen. Op klein niveau werk ik met al mijn cliënten. Vanaf dag één presenteer ik het en praten we over trauma’s zoveel ze willen. Sommige mensen kunnen of willen dat niet of zijn overlevenden. Ze hebben al zoveel over hun trauma’s gepraat. Niets heeft hen echt geholpen om de impact van de trauma’s in het lichaam dat opgeslagen is te verplaatsen.
Omdat ongenezen trauma’s zich uiten in veel lichamelijke en gedragsmatige onrust is er veel behandeling en genezing nodig. Mensen moeten bevriend raken met hun lichaam om dat te gebruiken voor gezonde of adaptieve coping. Ik denk dat we alle mogelijke benaderingen met individuen moeten bekijken en kijken waar ze mee resoneren.
Het resoneren
Resoneren op een manier die hen uiteindelijk zal helpen te bewegen of te veranderen van deze trauma’s in de hersenen. Het lichaam naar een niveau van hersenopslag brengt dat fundamenteel efficiënter is. Zodat het trauma niet langer je leven beheerst en mensen andere dingen nodig kunnen hebben. Ik zie EMDR werken voor de meeste van mijn cliënten maar het is zeker geen wondermiddel. Ik ben ook een fan van andere methoden zoals Somatische of sensorimotorische OCS
Sommige van de cognitieve benaderingen hebben hun verdienste. Ik ben geen grote cognitivist, maar ik kleineer ze niet voor mensen voor wie ze werken. Gestalt therapie is een andere benadering waar ik een grote fan van ben in het werken met trauma’s.
De expressieve kunst therapie
Dan mijn andere grote passie, de expressieve kunst therapie, die is anders dan EMDR. Per definitie is beeldende kunst therapie de fusie van de creatieve kunstvorm als muziektherapie en danstherapie.
Expressieve kunsttherapie werkt met al het bovenstaande. Dus we werken met muziek, met kunst, met schrijven. We werken met elk theater of expressieve vormen op het gebied muziek. Of je er nu naar luistert of creëert. Zelfs in mijn nieuwe werk breid ik de expressieve kunsten uit met dingen als tuinieren, voedselontwerp of kledingontwerp. Eigenlijk alles wat ons een uitlaatklep geeft. Om uit te drukken wat we nodig hebben om uit ons verstopte netwerk te komen.
De kracht van expressie kunnen we gebruiken als een manier om ons te helpen. Om emoties te beheersen in de eerste fasen van genezing. En om emoties te verwerken als we verder gaan met onze genezing.
Ik hoor meer over trauma’s behandelen met yoga en al dit soort dingen. Yoga is specifiek voor mensen te helpen van hun trauma’s te genezen . Het is een van mijn favorieten. Het ware doel van yoga is om ons terug te leiden naar de bron van wie we werkelijk zijn. Het idee dat we de wereld zien als soort van golven. We zijn als de oceaan, deze inherent goddelijke interne bron en iets dat mijn yogameester heeft doorgegeven in zijn wijsheid.
Je bent niet …
We geven door in onze lessen: je bent niet je gedachten, je bent niet je gevoelens, je bent niet je verleden. Het kan lastig zijn omdat we gedachten hebben, gevoelens en we hebben een verleden. De verschillende yogapraktijken, is om houdingen van lichaam en geest te verbinden. Ze kunnen ons echt helpen om terug te gaan naar die bron van wie we werkelijk zijn. Wat yoga mij heeft geholpen te beseffen is, dat ik niet die vreselijke dingen ben die mij zijn overkomen.
De voordelen van die genezing gebruiken we om anderen in de wereld te dienen. Maar wie ik werkelijk ben is zoveel groter en dieper dan dat. Mijn cliënten willen yoga en veel van de verschillende filosofische leefregels. Ik heb voortdurend mensen die me dingen vragen zoals wat is nu echt met dit hele leven. Leven in die contexten zal ik beetje filosofisch benaderen. Het pad van yoga me heeft geholpen om veel spirituele verwarring die heb gehad samen te brengen. Kijkt naar hoe yoga wordt gedefinieerd in een Amerikaanse lens die voornamelijk Asana Pranayama is.
Ongenezen trauma’s
De lessen of beoefeningen worden gegeven op een manier die is afgestemd op trauma. Het voordeel van Asana Pranayama is dat het kan helpen om lichaamsbewustzijn op te bouwen en zelfs als je naar je eerste yogales gaat en je realiseert hoe ontdaan je bent, is dat al een begin. Van daaruit kun je misschien verder gaan met welke yogastijl het beste bij je past. Het kan je helpen vriendelijker te worden met jouw lichaam om je te helpen beter naar deze lichaamssignalen te luisteren.
Elke therapeut zou moeten weten hoe dat moet, dus ik geef in mijn trainingen veel les in basis yoga Pranayama voor therapeuten en ik moedig hen aan om op zijn minst een Pranayama praktijk te ontwikkelen. Omdat ongenezen trauma’s ons in de weg staan om volledig te kunnen ademen. Een deel van wat ik doe om dit te demonstreren is dat we in de traumawereld veel praten over hyper waakzaamheid, altijd op je hoede zijn voor iets ergs dat kan gebeuren.
Ademen bij stress
Probeer maar in deze hyper waakzame modus te komen, breng je schouders omhoog naar je oren, merk op wat er gebeurt. Je adem stopt en wat er gebeurt zodra je je schouders loslaat. Cliënten van mij vragen waarom we deze diepe ademhaling moeten doen. Je adem is echt ontworpen als dat kanaal van energiestromen dat de geest wil helpen verenigen. Dat wil helpen voor de communicatie met je lichaam die verbroken is tijdens het trauma. Het laat je adem vrijer stromen. Ik benadruk voortdurend dat diep en volledig leren ademen waarschijnlijk de beste oefening is die je kunt ontwikkelen, zelfs als je geen toegang hebt tot professionele therapie.
Je kunt leren hoe je moet ademen bij stress, hoe je moet ademen voordat je reageert. Als je bewust kunt proberen om je ademhaling gedurende de dag te verdiepen dan help je je lichaam, je energiesysteem. Mijn eigen ervaring van het ontwikkelen van een yogabeoefening was voor mij van cruciaal belang om echt respect en waardering te krijgen voor de totale kracht van wat mijn adem voor je kan doen.
De grote voordelen die ik zie waar yoga kan helpen bij het overleven van trauma. Yoga op een trauma geïnformeerde manier behandelen.
Ik maak me zorgen over sommige yogastudio’s, wat is de filosofie van die studio over fysieke aanpassingen. Veel mensen met wie ik heb gewerkt, die van fysieke aanpassingen houden kunnen erg schrikken van het aangeraakt te worden. Vooral als je geen toestemming geeft.
Veel lokale praktijken en lokale studio’s zijn gericht op de fitness elementen van yoga en besteden niet zo veel aandacht aan de ademhaling en de bewuste elementen waar klanten het meeste baat bij hebben. Maar ik heb ook klanten en vrienden gehad die meer op fitness gericht zijn en die niet per se aantrekkelijk vinden om aan meditatie te doen, maar ze gaan wel naar een les omdat het een fitness invalshoek heeft.
Vinyasa Flow
De leraren die Vinyasa Flow gebruiken als toegangspoort en een mooie diepe meditatie doen aan het eind van de les. In plaats van dat we yoga doen om yogabillen te krijgen.
Ik ben ook fan van Tai Chi en Qigong. In deze geest resoneren verschillende mensen anders. Ik zie waar mensen goed op reageren met Tai Chi waar yoga niet per se bij past. Voor andere mensen kunnen meer bewuste danspraktijken beter passen.
Nadruk ligt op het proces en in het moment zijn. Vaak vragen mensen me of ik niet gewoon kan sporten. Sporten heeft zijn eigen waarde maar hebben weinig aandacht voor adem. Maar je hebt yoga nodig om bevriend te raken met je lichaam. Wat goed is voor je lichaam en je geest. Yoga is meer een reis en dat deel van wat ik bedoel met bevriend raken met het lichaam. Het is beseffen dat mijn lichaam dit het meest nodig heeft. Ik ben enthousiast over yoga als een genezingsmethode. Gewoon de fenomenale verschuivingen die het kan veroorzaken.
Een goede eerste stap
Mensen die zich vast voelen zitten en niet zeker weten hoe te beginnen met het helen van jeugdtrauma’s kunnen verschillende dingen nodig hebben. Afhankelijk van de aard van de wond, afhankelijk van hoe lang het al ettert.
Maar ik denk dat een goede eerste stap voor iedereen is om het als zodanig te benoemen dat je bent getroffen. Dat je bent beïnvloed door een trauma en je wilt de connectie ermee opeisen. Geen slachtofferschap opeisen en dan van daaruit meer te ontwikkelen. Kijken wat heb ik het meest nodig om me te helen.
Je kan je verbinden met de praktijk zoals yoga, die kan je helpen te transformeren. Het is de rode draad wat je het heeft beïnvloed. Toen ik die inzinking op het werk had, was wat ze met me deelde nadat ze veel over mijn verhaal had gehoord: “Jamie na alles wat je hebt meegemaakt is het geen wonder dat je alcoholist bent geworden.”
Gevalideerd en dan uitgedaagd
Soms lijkt het dat we in de traumawereld zo gevangen kunnen raken en als gevolg daarvan kunnen we eindigen met het goedpraten van een hoop gedrag en ellende. Als gevolg daarvan is het geen wonder dat je zo verknipt of zo getroffen bent. Kijk naar alles wat je hebt meegemaakt. Wat zij voor mij deed is dat ze mij eerst valideerde en dan daagde ze me uit: “kijk naar alles wat je hebt meegemaakt, dit is geen wonder dus. Maar wat is nu het plan, wat ga je er nu aan doen?”
Let op wat bij je aan slaat, het zou iets kunnen dat je dat verder wilt onderzoeken. Als er een sterke resonantie is over wat iemand anders deelde, is dat misschien iets wat je verder kan onderzoeken. Gevalideerd en dan uitgedaagd worden, dat is een geweldige manier om ernaar te kijken, het is zo geweldig om dat te krijgen. Want dan laat je jezelf niet achter in die slachtoffer mentaliteit. Hoe ga ik mezelf uitdagen om verder te gaan?
Het verband met jeugdtrauma’s en perfectionisme
Er is een verband tussen mensen die geworsteld hebben met jeugdtrauma’s en perfectionisme. Je moet perfect zijn of je moet het iedereen naar de zin maken, dat zijn twee veel voorkomende overtuigingen die voortkomen uit mensen die een jeugdtrauma hebben meegemaakt. Het kan om verschillende redenen gebeuren, als ik voor mezelf spreek en voor veel anderen die in mijn situatie hebben gezeten, weet ik dat ik ben opgegroeid met het gevoel dat als ik maar de perfecte dochter was, dan zouden dit soort dingen me niet meer overkomen of dat de mensen om me heen zich beter zouden gedragen.
Het kinderbrein
Deed ik iets verkeerd? Zo kan het kinderbrein denken, als ik maar perfect kon zijn. Dit is een groot deel van mijn verhaal, vooral toen ik ouder werd en naar de middelbare school ging. Daarna naar de universiteit en dat is hoe ik wegkwam met veel van mijn drinkgedrag. Ik kreeg nog steeds goede cijfers en dat zorgde ervoor dat mensen me met rust lieten. Ik moest het iedereen naar de zin maken, het kan te maken hebben met dat ik perfect moest zijn maar dat kan ook naar boven komen als ik gewoon iedereen gelukkig kon maken. Dan zouden die slechte dingen me niet overkomen, dan zou iedereen me aardig vinden of van me houden. Dat zijn twee veel voorkomende overtuigingen die ik zie bij mensen die een jeugdtrauma hebben meegemaakt.
Perfectionisme als onderdrukker
Om Annie Lamont te citeren, is perfectionisme de stem van de onderdrukker omdat perfectionisme heel erg het resultaat is of ontstaat als gevolg van proberen te reageren op dingen die we hebben meegemaakt. Een proces is niet perfectie, vooruitgang is niet perfectie. Het is een proces boven het product. Het plezier van de reis verliezen we als het ware.
Levensuitdaging
Het grootste deel van wat we moeten leren van het proces is een levensuitdaging, en er is geen betere manier om daaraan te werken dan door kunst tegen te komen. Of het nu gaat om visuele kunst, bewegingskunst of muziek schrijven. Als schrijver kan ik je vertellen dat ik mezelf zo gemakkelijk kan frustreren als ik gefocust ben op perfectie in plaats van op het proces. Een van de dingen die ik geleerd heb toen ik aan het schrijven was, is dat je geduldig moet zijn met kunst van welke aard dan ook. Wat je ook beoefent, want ze wil zich heel voorzichtig openbaren.
Het is geen instant fix soort ervaring en dus vind ik dat wat veel mensen weghoudt van het willen proberen van de expressie kunst is het gevoel van perfectionisme. Het gevoel van: ik ben geen schrijver en ik ben geen danser. Dat hoor ik vaak als ik trainingen geef. Mensen zeggen, ik kan dansen voor mijn hond of voor mijn kleinkinderen, maar ik dans niet voor iedereen.
Geen beoordeling
En als ik onderzoek waar dat echt over gaat krijg ik vaak als antwoord dat ik gewoon niet beoordeeld wil worden. Dus dit oordeel kan ook hand in hand gaan met de drang om perfect te zijn of de drang om iets als perfect te laten beoordelen. Kijken naar perfectionisme en hoe je expressieve kunsten kunt benaderen als een manier om te oefenen. Je kunt je oordeel loslaten en dan zien wat het zal onthullen.
